وجود امام سجّاد به عنوان امام العارفین و ملقّب به سیّد السّاجدین، روشن ترین دلیل سیمای تابناک خورشید علم و عرفان و اخلاق و پرتو فروزانی از جلوه های ملکوتی و آسمانی است. از این رو درس ها و معارفی که از امام سجّاد در متون اسلامی و منابع دینی بر جای مانده و به ثبت رسیده، خود بهترین گواه بر منزلت علمی و نیز جایگاه اخلاقی و فضایل معنوی آن حضرت است. در این بین کتاب شریف صحیفه سجادیه و رساله حقوق امام سجاد «علیه السلام» که مستقیما کلام خود معصوم می باشد در بین سایر منابع اهمیت بیشتری دارد.
آثار مکتوب حضرت سید الساجدین (علیه السلام) کدام است؟
از آن حضرت دو اثر مکتوب به جای مانده است که این دو اثر به شرح زیر است:
1: صحیفه سجادیه
صحیفه ی سجّادیّه دارای ادعیّه مختلف با فرازهای ناب عرفانی است که جان و روح هر تشنه ی معرفتی را سیراب میسازد. از سوی دیگر امام سجّاد در اوج حاکمیّت استبداد در روزگاری که حکّام اموی با تمام توان در صدد زدودن نور شرافت و آزادی از سرزمین وحی بودند و در خاموش ساختن منادیان حق و از میان بردن سیره ی حیات بخش پیامبراکرم (ص) از هیچ تلاشی فروگذار نبودند، دوباره قامتی در جای ایستاد، هرچند آثار زنجیرهای استبداد اموی هنوز بر اندامش حک بود، امّا زبانش هرگز و هیچگاه از حق و دفاع انسان ها باز نایستاد!
2:رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام)
رساله ی حقوق امام سجّاد (علیه السلام )در عصر حاکمیّت جهل و جور پیامی است فراتر از زمان خویش، بلکه فراتر از همه ی اعصار تمدّن بشری! این رساله در عین جامعیّت، در بردارنده ی نکات ناب حقوقی و البتّه عرفانی است. پرداختن به تمام آنچه در این رساله بیان شده، مجالی بس مفصّل می طلبد؛
رساله حقوق امام سجاد «علیه السلام»چیست؟
(رساله الحُقوق) عنوان حدیثی طولانی از امام سجّاد (علیه السلام) است. این حدیث حاوی بیش از ۵۰ تکلیف و وظیفه مؤمن نسبت به دیگران است. رساله ی حقوق، همچون درسنامه اخلاقی مؤمن در حوزه روابط فردی و اجتماعی است. وظایف فرزند در برابر پدر، مادر، وظایف همسران نسبت به یکدیگر و فرزندان و نیز وظیفه همسایه، استاد، شاگرد، امام جماعت، حکومت از جمله موضوعات این رساله است.به دلیل جایگاه خاص و محتوای جامع رساله ی حقوق، ترجمه ها و شرح های متعددی بر آن نوشته و منتشر شده است.
دلیل نام گذاری این کتاب به رساله حقوق چیست؟
«حقوق» جمع «حق» است و مراد از حق، در ترکیب اضافی «رساله الحقوق» تکالیف و وظایفی است که خداوند نسبت به دیگران « اعم از انسانها و دیگر موجودات » بر عهده انسان نهاده است. حقوق در این ترکیب، منحصر به تکالیف واجب شرعی مؤمن نیست و شامل احکام استحبابی و نیز وظایف عرفی و اجتماعی نیز می شود. همچنین، احکامی که در رساله ی حقوق مطرح شده، تنها شامل احکامی نیست که پایمال کردن آنها گناه محسوب شود یا موجب مجازات دنیوی (حد و تعزیر شرعی) می گردد، بلکه رساله ی حقوق امام سجاد «علیه السلام» در بردارنده احکام اخلاقی و رفتاری مؤمن اعم از واجب و مستحب است.
قدیمی ترین منابع حدیثی که رساله ی حقوق امام سجّاد (علیه السلام) را به طور کامل ثبت کرده اند
1: تحف العقول
در کتاب تحف العقول (تالیف حسن بن علیّ بن حسین بن شعبه حرانی، متوفای ۳۸۱ قمری) ۵۰ حق از حقوق ثبت شده در رساله حقوق امام سجاد، ثبت شده است اما متاسفانه سند رساله یاد نشده است.
2: خصال
منبع دیگر کتاب شریف خصال تالیف شیخ صدوق (متوفی ۳۸۲ هجری] می باشد.
3: من لا یحضره الفقیه
در کتاب من لا یحضره الفقیه تالیف شیخ صدوق نیز این حقوق ذکر گردیده است. (شیخ صدوق در این دو کتاب علاوه بر حقوق پنجاه گانه، حقی را تحت عنوان حق حج یاد کرده و در مجموع ۵۱ حق را ذکر نموده است. هر چند در مقدمه خصال، آنجا که فهرست حقوق ذکر گردیده از حج ذکری نشده است.)
منبع: کتاب «نماز در آموزه های امام سجاد «علیه السلام»» نوشته: احمدرضا باوقار
