در بین دعاهای صحیفه ی سجّادیه، دعای مکارم الاخلاق پیش امام سجّاد«علیه السلام» یک جایگاه ویژه ای دارد. از امتیازات ویژه ای برخوردار است. اسمش با خودش است؛ دعای مکارم الاخلاق. یعنی آن اخلاق و رفتار و منشی که بزرگوارانه باشد، متناسب با انسانیّت ما، متناسب با کرامت انسانی، متناسب با فطرت انسانی ما باشد. لذا اسمش را گذاشته اند: «دعای مکارم الاخلاق».
جایگاه صلوات بر محمد و آل محمد (علیه السلام) از نظر حضرت سجاد «علیه السلام» چگونه است؟
اوّلا: آغاز به ذکر صلوات بر پیغمبر(ص) و اهلبیتش سفارش اکید شده است. ائمّه ی معصومین «علیه السلام» سفارش کرده اند حتما پیش از اینکه دعا کنید، درخواست هایتان را از خدا بخواهید؛ حتما، قبلش باید بگویید: «اللهم صل علی محمّد و آلمحمّد». علّتش چی است؟ چرا ما باید پیش از دعاهای خودمان،اوّل بر پیغمبر(ص) و اهلبیتش «علیه السلام» صلوات بفرستیم؟ چند تا دلیل دارد.
1: تناسب صلوات با (بسم الله الرحمن الرحیم)
همانطور که مستحضر هستید، بیش از هر یک از سوره های قرآن «بسم الله الرحمن الرحیم» است ،به جز سوره ی برائت؛ که آن در جایگاه ویژهای بود برای برائت از مشرکین و کفّار و منافقین است. امّا در همه ی سورههای قرآن،آغازشان با «بسم الله الرحمن الرحیم» است.
امام سجّاد«علیه السلام»در دعای شریفه ی مکارم الاخلاق، نوزده مرتبه میگوید: «اللهم صل علی محمّد و اله». علّتش این است که میگوید: حقیقت پنج تن آل عبا هم، نوزده حرف است، محمّد(ص)، علی«علیه السلام»، فاطمه(س)، حسن«علیه السلام» و حسین«علیه السلام». «بسم الله الرحمن الرحیم» هم نوزده حرف است.
پیام این اعداد این است که اگر بخواهیم دعایمان مستجاب شود، قطعا باید آغازش با ذکر صلوات باشد؛ پس این مشخّص میشود که حقیقت «بسم الله الرحمن الرحیم» همان پنج تن آل عبّا «علیه السلام» ست. یعنی هم «بسم الله الرحمن الرحیم» را باید پیش از دعا بگوییم؛ و هم باطن«بسم الله» را باید بگوییم؛ که متوسّل شدن به پیغمبر(ٌص) و اهلبیتش«علیه السلام» است. مخصوصا پنج تن آلعبا.
2:اجابت دعا وابسته به ذکر صلوات است
اگر کسی می خواهد خواسته هایش را خداوند برآورده کند؛ قطعا باید ذکر صلوات را اوّل بگوید. از باب نمونه عرض کنم: از حضرت امیر مومنان امام علی«علیه السلام» نقل است که میفرماید: «کُلُّ دُعاءٍ مَحجُوبٌ عَن السَّماءِ حَتیّ یُصَلِّی علی مُحمَّدٍ وَآلِ مُحمَّدٍ.»«هر دعایی پیش از اینکه به آسمانها برود و مستجاب شود؛ پرده ای جلویش است، محجوب است.» چه چیزی این حجاب و مانع را برمی دارد که به اجابت برسد؟ «این نمیرود بالا تا اینکه شما بر پیغمبر(ص) و اهلبیتش(ص) صلوات بفرستید.»
سوال :چگونه دعای ما با ذکر صلوات مورد اجابت قرار میگیرد؟
چگونه دعای ما با ذکر صلوات مورد اجابت قرار میگیرد؟ این را خود امام صادق«علیه السلام» هم در حدیثی فرموده است. مگر می شود خدای تبارک و تعالی پیش از اینکه شما درخواست هایتان را بکنید، ذکر صلوات را بگویید صلوات را قطعا از شما میپذیرد.
چطور ممکن است خدای تبارک و تعالی با آن فضل و کرمش یک قسمت از دعایت را بپذیرد، یک قسمت را نپذیرد. میفرماید: «خدای تبارک و تعالی قطعا دعای این صلوات را پذیرفت؛ دعای خودت را هم میپذیرد.» دقّت بفرمایید: «اذا دعا احَدُکُم فَلْیَبْدَا باِلصَّلاةِ علی النَّبیِّ صَلیَّ اللهُ علیه وآلهِ؛ اگر خواستید دعا کنید، آغاز کنید دعای خودتان را با ذکر صلوات بر محمّد(ص) و آل محمّد» خب چرایش را هم فرموده: «فانَّ الصَّلاةَ علی النَّبیِّ مَقْبُولَةٌ».
سوال: چگونه بدانیم دعای ما به اجابت نزدیک است یا خیر؟
خیلی از دعاها را میگوییم که شک داریم اجابت شد یا نه؟! از جمله دعاهایی که ردخور ندارد و قطعا اجابت میشود، همین ذکر صلوات است. «لم یکن الله لیقبل بعض الدعا و یرد بعضه؛ برخدا نیست که یک قسمت دعای تو را بپذیرد…» که همان صلوات باشد؛ «و یک قسمتش را نپذیرد…»؛ که مال خودت باشد.
یعنی اگر شما درخواست شرعی و عقلی از خداوند داشته باشید، قطعا اگر با ذکر صلوات آغازش کنید، خداوند اجابت میکند. هم صلوات را میپذیرد، هم حاجات شما انشاءالله برآورده خواهد شد. این حدیث را مرحوم شیخ طوسی در کتاب امالی، جلد اوّل، صفحهی 157 یادداشت فرموده است.
نه فقط در ابتدای دعا، که الان عرض کردم امام سجّاد«علیه السلام» هم در آغاز دعای شریفه مکارم الاخلاق و هم در پایانش با ذکر صلوات است. فرمود: «دعاهایتان را ختم به صلوات بر محمّد(ص) و آل محمّد: کنید.»
3:شفیع قرار دادن اهل بیت
دلیل بعدی که امام سجّاد«علیه السلام» مخصوصا این دعای شریف را آغاز کرده به ذکر پیغمبر(ص) و آل بیتش:، می فرماید: «برای اینکه ما از خود آن بزرگواران، از پیامبر(ص) و اهلبیتش«علیه السلام» استمداد بطلبیم. آنها را شفیع خودمان قرار دهیم تا واسطه شوند بین ما و دعاهای ما.»
4: خود اهل بیت مکارم الاخلاق هستند
این درخواست هایی که باید کنیم. مکارم الاخلاق درخواست های کوچکی نیست. اخلاقهای بسیار بزرگوارانه است. اخلاقی است که گیر هر کسی نمیآید. خواص از اولیای خدا این اخلاق را دارند. آن بندگان مخلص و صالح خدا از این اوصاف و اخلاقیات برخوردار هستند. پیامبر و اهلبیت مظهر این اخلاق هستند. خودشان آمده اند اخلاق ما را تمام کنند، کامل کنند. همانطوری که پیغمبر (ص)فرمودند:
«اِنِّی بُعِثتُ لِاُتِمِمُ مَکارِمُ الاَخلاق؛ من مبعوث شدم که مکارم اخلاق شما را تمام کنم.»
همه ی معصومین: به این شکل هستند. پس دلیل بعدی که امام سجّاد«علیه السلام» در آغاز این دعای شریفهی مکارم اخلاق با صلوات بر پیغمبر(ص) و آلاو: آغاز کرده، این است که از خودشان مظهر این اخلاق کریمانه هستند. استمداد کنیم. خودشان همان حقیقت «بسم الله الرحمن الرحیم»ی است که در آغاز هر سورهای از سورههای قرآن کریم آمده است. به نظرم تا اینجا باید کافی باشد برای ذکر این مساله که چرا امام سجّاد«علیه السلام» آغاز کرده این دعا را با ذکر صلوات.
5: خداوند خودش بر پیغمبر(ص) و اهلبیتش«علیه السلام» صلوات فرستاده است
و به ملائک و به همه ی مومنین دستور داده :«اِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلیٰ النَّبِیِّ یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیما.» وقتی این آیه نازل شد، عدّه ای از اصحاب از پیامبر اسلام(ص) سوال کردند: «یا رسول الله! طریقه ی صلوات بر تو، به چه شکل است؟» پیامبر(ص) فرمود: «این گونه بگویید: اَللَّهُمَّ! صَلِّ علی مُحمَّدٍ و علی الِ محمّدٍ کَما صَلَّیتَ علی ابراهیمَ و علی الِ ابراهیمَ انَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ»؛ و فرمودند:«کسی ناقص بر من صلوات نفرستد.» سوال کردند: «منظور از نقص صلوات بر تو چیست؟» فرمود: «کسی اسم من را بیاورد و آل من را نگوید.» بگویید: «اللهم صل علی النّبی» و وقف کند؛ یا بگوید: «اللهم صل علی محمّد» و مکث کند و آل پیغمبر(ص) را نگوید.
صلوات کامل چگونه است؟
صلوات کامل همین است که برای ما شیعیان مرسوم است؛ گر چه خیلی از علما و دانشمندان اهل تسنّن هم میگویند چگونه ما بر پیغمبر(ص) و اهلبیتش«علیه السلام»صلوات نفرستیم؛ در حالی که در تشهّد نماز واجب اگر کسی صلوات ناقص بفرستد، نمازش باطل است.
منبع: برگرفته از صحبت های حجّت الاسلام و المسلمین علوی اصل در همایش (در محضر صحیفه‌ی سجّادیه، شهرستان لالی) کتاب «سجاده خورشید» به کوشش احمد پهلوانی
