دعا در اندیشه‏ ی علی بن الحسین «علیه السلام» وسیله‏ ی ابراز عشق به خداست

جایگاه سیّدنا علی بن الحسین و صحیفه ی سجّادیه عصر امام سجّاد زین العابدین (علیه السلام) عصر اختناق و جور بود؛ حاکمان ظالم و جبّار با زور سر نیزه ی خود، برای تثبیت پایه‏ های حکومت خود، نه تنها به امّت اسلام رحم نکردند؛ بلکه خاندان مطهّر رسول«علیه‏ السّلام ‏و الصلاة» نیز از این قاعده مستثنی نبودند. چنین اختناقی که حاکم بر جامعه بود، نشات‏ گرفته‏ ی حادثه‏ ی کربلا که حسین بن علی، پدر ایشان و خواهران و برادران او، به دست ‏تشنگان قدرت و ثروت، به شهادت رسیده بودند؛ که در آن حادثه‏ ی اسف‏بار، حکمت الهی چنین اقتضا نمود که علی بن الحسین در آن روز بیمار باشد، و به دلیل بیماری از دست مزدوران یزید محفوظ بماند.
آری، مشیّت الهی این‏گونه رقم خورد تا علی بن الحسین زین العابدین (علیه السلام) این‏گونه زنده بماند و همراه زینب (سلام الله علیها) پیام ‏آور کربلا باشند؛ و از این‏رو پس از بازگشت از کوفه و شام، در مدینه اقامت گزید و با تبیین معارف اسلامی و بیان جملات زیبایی هم‏چون دعاهای صحیفه ی سجّادیه، زمینه ی بیداری امّت را فراهم نمود.
دعایی که توجّه انسان را به سرچشمه ‏ی وجود و نمونه‏ ی آشکار، پیوند با پروردگار هستی است؛ و در این میان همه‏ ی عبادت‏ ها، عبادتی نیست که هم‏چون دعا، رویکرد و رابطه‏ ی فرخنده را به شایستگی تحقّق بخشد؛ آن‏ را پیوسته و جاودانه گرداند. دعا فرصتی برتر و بدل‏ ناپذیر است که خدا به بندگان خود عطا کرد؛ تا ایشان با سود جستن از آن یگانه‏ ی هستی، طریق کمال را بپیمایند

شناخت انسان از نیازهای بی‏حدّ و مرز وجود خویش و درک خویش از بی‏نیازی مطلق پروردگارش و این‏که او مبدا هر خوبی و کمال است؛ با رویکردی به دعا رابطه دارد. در این میان هرچه نیازهای انسان بزرگ‏تر و دردهای او جانکاه ‏تر باشد؛ روی‏آوردنش به نیایش و تضرّع به درگاه خدا نیز بیشتر خواهد بود.
همواره بزرگان دین از دعا به‏ عنوان کارسازترین وسیله و برّنده‏ ترین سلاح بهره می‏ جستند. پیامبر خود اهل دعا و راز و نیاز بود دیگران و اهل‏بیت را هم به این امر سفارش می‏کرد. یکی از نمونه ‏های بارز و مثال ‏زدنی کتب ادعیّه‏ ی صحیفه ی سجّادیه، سیّد السّاجدین است. با دقّت در این صحیفه و متون آن، بالاترین مرتبه‏ ی نیازخواهی و ابراز عشق موجود و بی‏ منت ها به معبود یگانه در این امام همام، نظاره‏ گر و مشاهده می‏کنیم. این انسان راه یافته به حریم دوست، جز دوست هیچ نخواهد و جز او چیزی طلب نکند.
گر از دوست چشمت بر احسان اوست               تو در بند خویشی نه در بند دوست
خلاف طریقت بود کاولیا                                   تمنا کنند از خدا جز خدا
پس دعا کردن همیشه بدان معنا نیست که از خدا چیزی بخواهیم بلکه گاهی دعا یعنی از خدا خود او را خواستن؛ و این والاترین و شکوه‏مندترین مرتبه‏ی دعا است. «اَللَهُمَّ! اِنِی اِسْئَلُکَ حُبَّکَ وَ حُبَّ مَنْ یُحِبُّکَ»
دعا در اندیشه‏ ی علی بن الحسین، افزون بر این‏که تجلّی فرد و وسیله‏ ی ابراز عشق به خداست؛ روشی مهم و تاثیرگذار برای تعلیم و تربیت و تعالی بخشیدن به روح آدمی در ساحت‏ های فردی و اجتماعی است.
عزیزان، بزرگواران، به‏راستی دست کم گرفتن چنین سرمایه‏ی گران‏قدر و بی ‏توجّه به نقش‏ آفرینی بزرگ این دعاها در زندگی مادّی و معنوی بشر نتیجه‏ای نخواهد داشت؛جز تباه شدن این گنجینه‏ ی عظیم تعلیم و تربیت و در نهایت محروم گشتن انسان‏ های تشنه ‏ی تعالی از سرچشمه‏ ی علم‏ خیز و هدایت‏ جوش صحیفه که آموزه ‏هایش از دامن‏ های بی‏کران علم الهی جوشیده است.
اینک پس از قرن‏ها پی‏ در پی که از عمر آن گذشته، هم‏چنان به دور از فرسودگی و ناسودمندی، اندیشه‏ پرور و حیات‏ بخش است. در صحیفه ی سجّادیه سخن از ستایش خدای سبحان است.
در دعاهای مختلف این صحیفه بیان آمرزش ‏خواهی، اعتراف به گناه، پناه‏ جستن به خدا از شرّ بدی ‏ها، طلب فرجام نیک و مقام خوف از خدا در بیان تضرّع و ابراز خاک‏ساری، راه فروتنی و تواضع، یاد مرگ، تواضع، طلب عفو و بخشش، رضا و قضای
الهی، حقوق فرزندان، پدر و مادر در صحیفه دیده می‏شود.
در این کتابی که صحیفه ی سجّادیه است؛ سه مورد مهم و محوری در شخصیّت آن بزرگوار موج می‏زند و بسیار درخشان است.
محور اوّل: توحید است که به ظاهر، این کتاب، کتاب دعاست امّا کتاب توحید است. امّا اوج توحید، قله‏ ی توحید را می‏توانیم در دعاها مشاهده کنیم؛ خشوع او در نماز در مقابل الله متعال، و کثرت خضوع او در نماز.
در روایتی آمده است که روزی خانه‏ی آن حضرت می ‏سوخت و علی بن الحسین (علیه السلام)در حال نماز بود. مردم صدا زدند گفتند: «یا بن رسول الله! النار، النار، یا بن رسول الله». امام متوجّه نبود، از خود بی‏خود بود؛ و وقتی از نماز فارغ شد، آتش خاموش شده بود. گفتند: «قسمتی از منزلت آتش گرفته بود و تو توجّهی نداشتی». علی بن الحسین فرمود: «آتشی دیگر مرا از این آتش بازداشت و مشغول کرده بود.»

چیزی که طاووس یمانی نقل می‏کند: دیدم علی بن حسین روزی در کنار کعبه در حجر اسماعیل سر به سجده گذاشته بود و داشت با خدا راز و نیاز می‏کرد، دعا می‏کرد. می‏گوید: نزدیک شدم که صدای او را بشنوم، شنیدم که در دعا می‏گوید: «عُبَیْدُکَ بِفِنَائِکَ، فَقِیرُکَ بِفِنَائِکَ، مِسْکِینُکَ بِفِنَائِکَ، سَائِلُکَ بِفِنَائِکَ.» این گونه با خدا راز و نیاز می‏کرد. خود را بنده‏ ی کوچک معرّفی می‏کرد. بنده‏ ی کوچک که در حیاط خانه است، آمده است منتظرت است، منتظر رحمت تو، مسکین است، فقیر است، گرفتار است. این گونه با خدای خودش و معبودش راز و نیاز می‏کرد.
محور دوم: شناخت عظمت پروردگار. معرفت به ذات اقدس الهی و خشیّتی که از آن شناخت و معرفت حاصل می‏شد. وجود او و مقام والای ربوبیّت را درک کرده بود و اوج بندگی را می‏توان در رفتار سیّدنا زین العابدین(علیه السلام) و در عبادت‏ های او مشاهده نمود. این دعاهایی که او سراسر درس است، اوج عبودیّت است. همان هدفی است که انسان برای آن خلق شده است.
محورسوم: دعاهای صحیفه ی سجّادیه توجّه به پایان کار، عاقبت به خیری، توجّه به مرگ، لحظه‏ به ‏لحظه آخرت بیان شده است؛ که پرونده‏ ی اعمال انسان بسته می‏شود و این محورها همه در قرآن کریم هم بسیار بیان شده‏اند.

برگرفته از صحبت های «شیخ راهبر» (امام جمعه‏ ی موقّت بندر چارک) (پنجمین کنگره بین المللی امام سجاد «علیه السلام»)

منبع: کتاب «سجاده خورشید» به کوشش: احمد پهلوانی